GZ-Plein: Zo zit dat: Lentekriebels bij kinderen

In Zo zit dat pluizen we een onderwerp helemaal uit en belichten we het van verschillende kanten. Je krijgt antwoord op de meest interessante vragen over je (mentale) gezondheid. Deze keer bespreken we het onderwerp: Lentekriebels op school.

De zon begint te schijnen, de bomen krijgen weer blaadjes en de vogeltjes fluiten vrolijk: het is lente! Misschien voel je je ook anders in de lente. Dat noemen we lentekriebels. Maar wat zijn die kriebels precies? Dat heeft te maken met bepaalde stofjes in ons lichaam. De zon geeft ons onder andere vitamine D. Dat is goed voor onze botten en ons humeur. Als de zon schijnt, voelen we ons blijer.

Ook maakt ons lichaam serotonine aan, ook wel het gelukshormoon. Dat bepaalt hoe we ons voelen, hoeveel we eten, hoe goed we slapen en hoeveel zin we hebben in knuffels. Tot slot komt dopamine vrij als we iets leuks doen. Dat geeft ons een fijn gevoel en motiveert ons (1). Bijvoorbeeld als je iets nieuws leert of een vriend(in) ziet. Dan maakt je lichaam razendsnel dopamine aan. Met al deze stofjes in ons lichaam is het geen wonder dat we lentekriebels voelen! Je lees hier meer over in dit artikel.

Week van de lentekriebels

Zelfs kinderen krijgen lentekriebels. Ze worden nieuwsgierig naar hun eigen lichaam. Ze willen weten hoe jongens en meisjes verschillen en stellen vragen over seks (2). Daarom is er de Week van de Lentekriebels, gestart door Rutgers in samenwerking met de GGD. Ze willen scholen helpen om kinderen meer te leren over vriendschap, relaties en hun lichaam. Naast de lentekriebels die je in je lichaam voelt, zijn kinderen in het voorjaar ook al gewend aan elkaar en hun leraar. Daardoor is de klas een fijne plek om over seksualiteit te praten.

Weerbaar online

Dit jaar vond de Week van de Lentekriebels plaats van 4 t/m 8 maart met als thema “Weerbaar Online”. Wat betekent dat eigenlijk? Het gaat erom dat je leert hoe je voor jezelf kunt opkomen en begrijpt wat je eigen wensen en grenzen zijn. En over hoe je met anderen omgaat. Zowel offline als online. Heel belangrijk dus!

Veel kinderen tussen de 9 en 12 jaar hebben tegenwoordig een smartphone (3). Chatten, foto’s maken en spelletjes spelen zijn de leuke kanten van een mobieltje. Maar er zit ook een keerzijde aan de online wereld. Soms komen kinderen ongewenste plaatjes of rare berichten tegen. Volgens De Kindertelefoon bellen dagelijks 30 kinderen tussen de 8 en 18 jaar met vragen over online seksueel overschrijdend gedrag (4) (5). Dat houdt in dat sommige mensen rare dingen vragen of sturen via internet. Basisschooldocent Niels geeft les aan groep 8. Hij geeft aan dat 26 van de 27 leerlingen in zijn klas wel eens doorgeklikt hebben naar een verkeerde site waar ze webcam meiden zagen. Net zoals kinderen op het schoolplein leren om ‘nee’ te zeggen als iemand iets vervelends vraagt, moeten ze leren om dat ook online te doen (6).

Foto: Pexels - Andrea Piacquadio

Lentekriebels op school

Uit onderzoek blijkt dat kinderen vaak nieuwsgierig zijn over hun lichaam, waar baby’s vandaan komen en het verschil tussen jongens en meisjes. Kinderen in de bovenbouw maken kennis met de puberteit, verliefd worden en relaties. Dat kan voor een hoop onzekerheid zorgen. Volgens Niels is het belangrijk om te praten over deze dingen. ‘Zodra we merken dat het veel speelt bij leerlingen, hebben we het over bepaalde onderwerpen die horen bij seksuele voorlichting.’

Via de media krijgen kinderen veel informatie mee over seksualiteit en relaties. Maar vaak is deze informatie eenzijdig of zelfs onjuist. Door op jonge leeftijd te beginnen met praten over onderwerpen rondom seksualiteit, relaties en (online) weerbaarheid, raken ze vertrouwd met deze onderwerpen. Ze voelen zich veilig om vragen te stellen en te vertellen wat ze meemaken. Ook zorgt open- en eerlijkheid ervoor dat kinderen en jongeren zich niet voor hun eigen seksualiteit gaan schamen, over grenzen kunnen praten en aangeven, en anderen op ongewenst gedrag wijzen (7).

Kritiek van ouders

In 2023 heeft Rutgers veel kritiek gekregen op de Week van de Lentekriebels (8). Onjuiste informatie over wat besproken zou worden tijdens deze week, werd verspreid via online naar kranten en talkshows. Veel ouders maakten zich hierdoor zorgen over wat hun kind zou leren tijdens de Week van de Lentekriebels. Koen geeft al zo’n vier jaar les aan groep 7 en 8. Ook zijn school doet mee aan de Week van de Lentekriebels. Hij vertelt: ‘De lessen gaan niet alleen over seks. Dat lees je vaak in de media. Het draait ook om verliefdheid, het lichaam en gebruik van (sociale) media.’ Wat hij merkt is dat steeds meer mensen een mening vormen over onderwerpen. ‘Dat mag natuurlijk. Het is ook goed om vragen te stellen. Maar vaak zijn deze meningen gebaseerd op foute informatie uit de media. Het is goed om als ouder kritisch te blijven kijken naar wat online voorbijkomt.’ Volgens hem zijn het interessante onderwerpen om met kinderen over te praten. ‘Soms is het wat ongemakkelijk en doen de kinderen wat lacherig. Dit kun je als leerkracht heel goed sturen. Hoe meer we het erover hebben gedurende die week, hoe normaler de kinderen het vinden.’

Het is goed om als ouder kritisch te blijven kijken naar wat online voorbijkomt

Jolanda*, ex-directrice en basisschooldocent heeft ook positieve ervaringen met het bespreekbaar maken op school. Het hele jaar door wordt op school aandacht besteed aan online weerbaarheid. ‘We hebben gemerkt dat kinderen behoefte hebben om met dit onderwerp bezig te zijn. Sommige ouders zijn heel huiverig om met hun kind te praten over dit onderwerp. Wij lichten de ouders vooraf goed in over de inhoud van de lessen en dat helpt. We krijgen juist veel positieve reacties van ouders.’

‘Dit jaar hebben verschillende ouders aangegeven dat leerlingen het spannend vonden. Hun cultuur en geloofsovertuiging maakt dat ze anders denken over seksuele voorlichting. Sommige ouders maken daardoor de keuze om hun kind niet mee te laten doen, andere ouders leggen de keuze bij het kind zelf’, vertelt Niels daarover.

*vanwege privacy redenen is hier een andere naam gebruikt

Foto: Freepik - Seniv Petro

Ouders als voorbeeld

Als ouder heb je een belangrijk rol in het bespreekbaar maken van deze thema's. Op het gebied van mediagebruik ben jij de influencer van je kind. Daar schreven we eerder over in dit artikel. Dat geldt ook op het gebied van relaties, verliefdheid en grenzen stellen. Je leert kinderen over lichaam en gevoelens. Zowel online, als thuis (9). Zo weten kinderen later hoe ze voor zichzelf kunnen opkomen in relaties (10).

Bij GZ-Punt, het bedrijf waar GZ-Plein door is bedacht en gemaakt, werken veel mensen met kinderen in verschillende leeftijden. Irene heeft twee dochters van 11 en 14. Ze vertelt over hoe zij deze onderwerpen bespreekbaar maakt: ‘Ik vind het goed dat ze er op school aandacht aan besteden. Ik zou het graag meer zien dan één keer per jaar. Leren hoe je met anderen omgaat daar mag het hele jaar door aandacht voor komen.’ Thuis gaven zij en haar man hun dochters boekjes over seksualiteit. ‘Het is goed om dit onderwerp bespreekbaar te maken. Zo wordt het minder beladen.’ Haar dochters hebben beiden een mobieltje. Ze vindt het belangrijk dat op jongere leeftijd wordt geoefend met het verkeer op sociale media. ‘In de online wereld is het lastig grenzen aan te geven. Een berichtje is snel gestuurd.’

Collega Hélène heeft drie oudere kinderen, in de leeftijd 16 tot 21 jaar. ‘Wij zijn altijd open geweest over lentekriebels en alles wat daarbij komt kijken. Eigenlijk weet een kind al van nature om eigen grenzen aan te geven. Op een bepaalde leeftijd gaat ineens de deur op slot tijdens het douchen bijvoorbeeld.’ Zij geeft aan dat veiligheid heel belangrijk is. Zowel in het echte leven als online.

Makkelijk praten

Kortom: lentekriebels zijn een serieus fenomeen. Door de komst van de lente, kunnen kriebels worden opgemerkt. Kinderen worden nieuwsgierig naar hun eigen lichaam en kunnen verliefdheid voelen. Door op jonge leeftijd met kinderen hierover te praten, vergroot je de kans dat ze zelf met vragen komen. Ze voelen zich meer op hun gemak om te praten over waar ze mee zitten of wat ze online tegenkomen.

Foto: Pexels - Kindel Media

Tips voor praten over lentekriebels

In gesprek gaan met je kinderen over seksualiteit voelt misschien ongemakkelijk. Om je te helpen hier op een luchtige manier over te praten, kun je de vier LOVE-regels gebruiken:

Let op je kind. Zorg ervoor dat je op de hoogte bent van wat je kind doet. Zowel offline als online.
Open communicatie. Als je zelf vragen stelt, vertelt je kind vaak meer. En andersom ook! Dus, vraag gerust en luister goed.
Voorbeeld geven. Kinderen spiegelen gedrag wat ze zien. Als jij het goede voorbeeld geeft, doen zij dat ook.
Er zijn voor je kind. Je kind moet altijd bij jou terecht kunnen. Of het nu gaat om een knuffel of een serieus gesprek.

Tot slot zet ik nog 9 praktische tips voor je op een rij om het gesprek makkelijker te maken:

Kom erachter waar je kind behoefte aan heeft. Elke leeftijdscategorie is nieuwsgierig naar andere onderwerpen. Jonge kinderen hebben bijvoorbeeld meer behoefte aan informatie, en voor oudere kinderen is preventieve voorlichting (11+) belangrijker (11).
Je hoeft niet alles te weten. Kinderen kunnen vragen stellen waar je het antwoord niet op weet. Wees hier ook eerlijk over. Geef aan dat je er later op terug komt.
Geef mee dat ze overal over kunnen praten. Door vanaf het begin open en eerlijk te zijn, wordt de grens voor je kinderen om ervaringen te delen lager.
Bereid je kind voor op lichamelijke veranderingen. De puberteit brengt veel veranderingen met zich mee. Leg deze veranderingen uit. Zo verklein je de onzekerheid die deze veranderingen met zich mee kan brengen.
Maak gebruik van boekjes en video’s om je uitleg duidelijk te maken. Er zijn boeken voor verschillende leeftijdscategorieën. Bijvoorbeeld ‘Ik vind jou lief’ van psychologe en seksuologe Sanderijn van der Doef voor de leeftijd van 5 – 8 jaar. Of ‘Ben je ook op mij?’ van dezelfde schrijfster voor de leeftijd vanaf 8 jaar. ,,
Respecteer de privacy van kinderen. Des te ouder ze worden, hoe meer behoefte ze hier aan hebben. Maak er bijvoorbeeld geen probleem van als ze op een gegeven moment graag willen dat je klopt voordat je hun kamer binnenkomt.
Houd het luchtig. Voor zowel ouders als kinderen kan het een ongemakkelijk onderwerp zijn om over te praten. Het luchtig houden zorgt ervoor dat het makkelijker bespreekbaar wordt.
Probeer op de hoogte te blijven van je kinds online gedrag. Vraag ernaar en kijk af en toe mee. Zo kun je ook beelden op sociale media en in films of series gebruiken om te laten zien wat realistisch is of niet.
Praat niet alleen over seks. De lentekriebels gaan over veel meer dan dat. Praat ook met je kinderen over geaardheid, grenzen aangeven, vriendschap, liefde en relaties aangaan. Verliefdheid is een nieuwe emotie voor kinderen, bespreek dat het voor iedereen anders is. Je kan er verlegen van worden maar ook juist vrolijk.